kamień runiczny z Rök

Po tym, jakie miejsca wybierałam jako nasze cele do zwiedzania numer jeden podczas wakacji w Szwecji w 2008 roku, myślałam, że mój tato już nigdy nie zdecyduje się spędzić wakacji ze mną oraz że raz na zawsze znienawidzi wszystkie kamienie. Wszystkie. Nawet te dekoracyjne w przydomowych ogródkach.

Zaczęło się od tego, jak podekscytowana byłam, kiedy "odkryliśmy" ryty naskalne we Flyhov. Spędziliśmy tam dość sporo czasu, mimo że tak naprawdę byliśmy w trasie, której celem był zamek Läckö. Musiałam zatrzymać się nad każdym rysunkiem, dotknąć zagłębień, poczuć niemalże na skórze ich historię. Jeszcze w Polsce w przewodniku znalazłam informację, że w okolicy, w której będziemy, znajduje się imponujący i wyjątkowo znany kamień runiczny - nie mogłam sobie go podarować podczas zwiedzania! Tym bardziej, że jakiś czas wcześniej oglądałam w telewizji program dokumentalny właśnie o zabytkach runicznych. Według książkowego przewodnika kamień miał znajdować się w Rök pod Motalą, dokąd tak czy siak chcieliśmy się wybrać w ramach wycieczek wzdłuż Kanału Gotyjskiego.

Gdzie on jest?

Pierwszy problem polegał na tym, że Rök nie mogliśmy się dostać w sposób, jak opisał przewodnik... Próbowaliśmy tam trafić na różne sposoby, w pewnym momencie nawet ja się poddałam i chcąc usprawnić całą wyprawę, stwierdziłam, że z bólem serca mogę podarować sobie atrakcję, na którą jednak dość długo czekałam. Całe szczęście, mój tato był jest bardzo uparty, więc nasze poszukiwania trwały dalej. Nawigacja w telefonie pokierowała nas ostatecznie po niewielkich, szutrowych drogach. Co jakiś czas pojawiały się znaki drogowe z dużym M - to tzw. mötesplats, miejsce, gdzie droga jest nieco szersza i samochody mogą się mijać. Wkrótce znaleźliśmy też oznakowanie, które kierowało do Rökstenen i Rökkyrkan (kamienia i kościoła w Rök). Gdy dojechaliśmy na wyznaczony parking dla turystów, pierwszy widok, jaki nam się ukazał był taki:

Po tylu kombinacjach dojechaliśmy tylko w szczere pole! Dookoła tylko cisza, żadnego człowieka, tylko szum zbóż i świergot ptaków.

Potem zobaczyliśmy też samotny kościółek, a tuż obok kościółka - równie samotne zadaszenie, pod którym stał  ON:

 






Kamień o wysokości około 4m (ponad metr znajduje się pod ziemią), szerokości około 1,5m i grubości do prawie 0,5m.  Z programu, który widziałam w telewizji, pamiętałam, że jest to najdłuższa znaleziona inskrypcja runiczna (cały kamień, ze wszystkich stron wypełniony jest gęsto runami, bez ornamentyki). Niektórzy uważają też, że stanowi narodziny szwedzkiej literatury, że jest najstarszym zachowanym tekstem literackim. 

Obcowanie z takim dziełem na wyciągnięcie ręki, możliwość dotknięcia starych znaków (inskrypcję wyryto w IX w.) - jak dla mnie było to coś wielkiego. Bardzo interesowałam się wtedy dawną historią Skandynawii, znałam prawie na pamięć niektóre nordyckie mity, godzinami czytałam książki o Wikingach. Kto by mógł pomyśleć, że pięć lat później przyjdzie mi robić skrzętnie notatki na zajęciach z runologii!

Kiedy my odwiedziliśmy parafię Rök, było tam cicho u pusto. Znalazłam w sieci bloga http://rokstenen.blogspot.se, gdzie autorka Åse Theorell opisuje, jak od 2010 rozwija się jej pomysł na uatrakcyjnieniem tego miejsca dla turystów. Dziś przy kamieniu znajduje się centrum wycieczkowe, organizowane są różne aktywności (geocaching, spotkania z "Wikingami", oprowadzanie po okolicy). Pojawiły się też wystawy na wolnym powietrzu, budka z informacją turystyczną i kiosk z przekąskami... Niewątpliwie kolejnym turystom łatwiej będzie tu pewnie teraz trafić, ale nie wiem, czy nie zniknęła przez to magia tego miejsca, która wynikała nie tylko z ducha historii, ale też wszechogarniającego spokoju.

Co to są runy?

Runy dzisiaj kojarzą się sporemu gronu raczej z elfami czy krasnoludami ze świata Tolkiena czy gier RPG. Przypisuje im się znaczenie magiczne, symbole z runami można nosić jak amulety, a z run wypisanych na kamykach lub drewienkach można wróżyć prawie tak jak z kart tarota.

Runy to jednak nic innego jak znaki alfabetu, stworzonego najprawdopodobniej na początku naszej ery przez ludy germańskie. Alfabet, który od pierwszych liter nazywany jest też fuþarkiem, składał się początkowo z 24 znaków, podzielonych na trzy tzw. rody.

źródło grafiki

Inskypcja z Rök

Inskrypcja na kamieniu z Rök jest wyjątkowo trudna do odczytania. Po pierwsze trudno było znaleźć kolejność i kierunki odczytu, po drugie - zapis jest częściowo zaszyfrowany i to na różne sposoby. Tekst zawiera wiele odniesień do dawnej nordyckiej mitologii, a także konkretne odniesienia do postaci i wydarzeń historycznych. Część inskrypcji jest też napisana wierszem, zgodnie z metrem eposu Edda. Co do interpretacji tekstu w dalszym ciągu trwają debaty naukowców, według najnowszej - tekst jest przykładem średniowiecznej zagadki. 

Przypatrzeć się kamieniowi ze wszystkich stron możecie korzystając z tej strony http://www.illustrata.com/pages/vadstena/roksten.html, która oferuje swojego rodzaju wirtualne wycieczki po najciekawszych zabytkach Szwecji (POLECAM!). Możecie tam też czytać runy rząd po rzędzie i zapoznać się z ich tłumaczeniem na język angielski. No to dobrej zabawy! W tle koniecznie włączcie sobie muzyczną interpretację zapisu inskrypcji w języku staronordyjskim. Dreszcze gwarantowane!

http://www.youtube.com/watch?v=PL8UQnem3rQ

Źródła:

wszystkie zdjęcia pochodzą z własnego archiwum

http://www.rokstenen.se/

http://www.illustrata.com/pages/vadstena/roksten.html

http://sv.wikipedia.org/wiki/R%C3%B6kstenen

W. Maciejewski (red.) Runy