Jak NIE uczyć się języka szwedzkiego

Jak uczyć się języka szwedzkiego? Gdyby dało się znaleźć na to jedną, uniwersalną odpowiedź dla wszystkich, już dawno pewnie osiągnęlibyście poziom C2, co według Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego oznaczałoby, że moglibyście "z łatwością rozumieć praktycznie wszystko, co słyszycie lub czytacie" oraz "potrafilibyście wyrażać swoje myśli bardzo płynnie, spontanicznie i precyzyjnie, subtelnie różnicując odcienie znaczeniowe nawet w bardziej złożonych wypowiedziach". Dlatego też, trochę przewrotnie, postanowiłam raczej zebrać kilka moim zdaniem najważniejszych porad, jak NIE uczyć się języka szwedzkiego (czy też innego języka). To lista bardzo subiektywna, oparta o moje doświadczenia z uczeniem się języków i nauczania języka szwedzkiego. Pisząc o "uczeniu się języka szwedzkiego" w tym poście chodzi mi o taką naukę, która ma umożliwić czynne używanie języka, porozumiewanie się w języku z innymi ludźmi (a więc porady nie będą dotyczyć pasjonatów języków, którzy za kolejne języki obce zabierają się dla samego pogłębienia swojej lingwistycznej wiedzy). Porady te kieruję do osób rozpoczynających swoją naukę albo chcących rozpocząć naukę - ci, którzy swój język raczej rozwijają, a nie uczą się go od początku, są bardziej samodzielni i wiele z tych rzeczy już wiedzą lub potrafią sami zweryfikować skuteczność i przydatność opisywanych poniżej materiałów do nauki lub sposobów uczenia się.

⛔ samemu 

Domyślam się, że niektórzy z Was już w pierwszym punkcie nie będą chcieli się ze mną zgodzić. Ale już wyjaśniam dokładniej, co mam na myśli. 

Zdaję sobie sprawę, że zaledwie dekadę temu, kiedy sama zaczynałam uczyć się szwedzkiego, rzeczywistość była trochę inna: nie korzystało się z aplikacji mobilnych takich jak Memrise czy Duolingo, nie było też influencerów, opowiadających o języku czy życiu w innym kraju. Wybór dostępnych po polsku materiałów do samodzielnej nauki też nie powalał - zaczynałam od Trolla, dwutomowego słownika i samouczka z Wiedzy Powszechnej.

Choć teraz materiałów do nauki na własną rękę jest naprawdę sporo, wiele z nich nie stanowi jednak kompletnych kursów. W mediach społecznościowych często autorzy profili skupiają się na pojedynczych słówkach czy zwrotach, ale tego, co najbardziej brakuje, to trening wymowy i materiały do słuchania (o tym jeszcze będę pisać w kolejnym punkcie). Brakuje jednak przede wszystkim i osoby, która weryfikowałaby produkowane przez Was wypowiedzi ustne i pisemne, i możliwości komunikacji z drugim człowiekiem, która jest szalenie ważna, skoro uczymy się właśnie po to, żeby się komunikować. Dla porównania: gdybyście mieli się nauczyć dobrze gotować, pewnie nie wystarczyłoby oglądanie pokazowych filmików i czytanie przepisów, ale musielibyście też sami wziąć się za mieszanie, stanie przy kuchni i smakowanie potraw. Z językiem jest podobnie. Żeby nauczyć się mówić, trzeba... mówić. 

Nie zrozumcie mnie źle. Sama przecież niejednokrotnie polecałam Wam i książki, i miejsca w internecie, gdzie możecie szkolić swój szwedzki (na przykład TUTAJ i TUTAJ, i jeszcze kilka wpisów z poleceniami na pewno się pojawi). Moim zdaniem to kapitalne materiały: uzupełniające i rozwijające. Ucząc się języka bez nauczyciela po pierwsze łatwo można wyrobić sobie złe nawyki - szczególnie dotyczące wymowy - których potem niestety trudno jest się pozbyć. Nauczyciel natomiast może od razu zareagować na Wasze potknięcia i od razu sprowadzać Was na właściwą drogę. Po drugie, łatwo można też zagubić się w tej różnorodności materiałów, łatwo pozwolić sobie na skok na głęboką wodę, który raczej może zaszkodzić, bo szybko się zniechęcimy. Osoba, która będzie prowadzić Wasz kurs, powinna sprawować kontrolę także nad Waszym tokiem uczenia się. Po trzecie, wielu osobom uczenie się z kimś daje większego motywacyjnego kopa. Wszystkie te trzy punkty mogłabym zresztą skomentować: been there, done that rodem z internetowych gifów - i z perspektywy ucznia, i nauczyciela.

⛔ ze Szwedem, który z nauczaniem języka nie ma wiele wspólnego

Chcielibyśmy, żeby nasze samochody czy rury w mieszkaniu naprawiali fachowcy, umowy pisali prawnicy, ale z różnych powodów nie zawsze decydujemy się na to, by to specjaliści uczyli nas języków.

Często powtarza się, jak wartościowe jest to, żeby języka uczył nas native speaker, rodzimy użytkownik języka. Jasne! Ale byt takiego native speakera warto też odmitologizować. Opowiada o tym między innymi Jagoda Ratajczak w jednym ze swoich filmów na YouTube. Mówi na przykład, że "bycie native speakerem jakiegokolwiek języka nie jest żadnym osiągnięciem, jest czystym przypadkiem i wcale nie sprawia, że jesteśmy szczególnie kompetentni, jeśli chodzi o poprawność językową czy w ogóle o to, jak danym językiem się posługiwać" i zwraca uwagę na to, że teoretycznie za native speakera  - w przypadku polszczyzny - w równej mierze należy przecież uważać i profesora Jana Miodka, i Sebixa z osiedla. Ale pewnie tylko jednego z nich chcielibyśmy mieć za nauczyciela polskiego. 

Native speaker, któremu ufamy, to świetny partner do konwersacji, który pomoże nam zanurzyć się w języku. To osoba, która może przeczytać napisany przez nas tekst i ocenić, czy jest idiomatyczny. Która może podsunąć nam sporo ciekawych zwrotów z żywego, niepodręcznikowego języka. To naprawdę niesamowicie cenne! Być może jednak sami macie takie doświadczenie, że nie zawsze jednak będzie umieć wyjaśnić pewne zagadnienia gramatyczne inaczej niż odpowiedzią "bo tak" (tu też mogę skomentować: been there, heard that). Zresztą, czy Wy potrafilibyście tak z biegu wyjaśnić, dlaczego forma jem pomidor zamiast jem pomidora jest poprawna i dawniej była wzorcowa, a teraz jest słyszana zdecydowanie rzadziej? Albo o co chodzi z tym, że są dwa psy, ale sześć... psów? Czy też jasno wyłożyć inne zawiłości polszczyzny? Takie rzeczy potrafi pewnie native speaker przygotowany do nauczania swojego języka ojczystego jako obcego. I tu wracamy też do poprzedniego punktu: na początkowym etapie nauki ważne jest, by nauka była usystematyzowana - w tym także może pomóc nauczyciel.

⛔ bez gramatyki

Ile razy już na kursach językowych słyszałam  pytania, czy możemy się uczyć tak, żeby "nie było gramatyki"! 

Kilka lat temu na wykładzie Sary Lövestam na Targach Książki w Göteborgu (TUTAJ możecie posłuchać jej szwedzkiego wywiadu telewizyjnego o tym, jak pokochać gramatykę) usłyszałam świetną metaforę, która brzmiała mniej więcej tak: nasze wypowiedzi są jak haft krzyżykowy - widzimy tę przednią warstwę, obrazek, który przedstawia coś konkretnego. Ale ten haft ma też swoją lewą stronę, tam czasem kryje się niezła plątanina - to właśnie jest gramatyka: połączenia między różnymi częściami haftu, których nie widać na powierzchni. Wyszywając wzór na przodzie, nie unikniemy tych połączeń, tej lewej strony. Nie da się więc nauczyć języka "bez gramatyki".

Zawsze można uczyć się mnóstwa zdań czy form w całości, ale zajmowałoby to absurdalnie mnóstwo czasu i mnóstwo naszej pamięci - lepiej poznać zasady, które umożliwią nam zbudowanie nieskończonej ilości zdań, prawda?

We wpisie o TYCH MOMENTACH w nauce szwedzkiego
pokazywałam Wam jedno z moich zdjęć profilowych sprzed lat.
Ze słownikiem. Było też takie z ćwiczeniami do gramatyki.
Bo gramatyka jest ważna.

⛔ bez słuchania

O tym wspominałam już we wpisie z pięcioma poradami, o czym warto pamiętać zaczynając naukę szwedzkiego. Osłuchiwanie się od samego początku wpłynie nie tylko na słuchanie ze zrozumieniem, ale może też przydać się w trenowaniu mówienia - wybierając materiały do samodzielnego rozwijania Waszej nauki nie zapominajcie upewnić się, czy są do nich dostępne nagrania do odsłuchania! A jeśli chcecie sprawdzić, jak się wymawia słowa, na które natkniecie się poza materiałami, zajrzyjcie na Forvo. 

⛔ bez kontekstu

Listy słówek i fiszki są super, ale nie zapominajcie, że słownictwa najlepiej jest uczyć się w kontekście. Nie tylko dlatego, że kontekst pozwoli nam je łatwiej zapamiętać, ale dzięki temu od razu możemy nauczyć się, np. z jakimi przyimkami łączą się dane słowa i odróżnić galen i henne od galen på henne: galen - szalony, zwariowany, galen i henne - (szaleńczo) zakochany w niej, galen på henne - wściekły na nią. Albo możemy odróżnić, czy danego zwrotu można użyć w sytuacji formalnej lub nie. Mój anglista w liceum miał w zwyczaju mawiać "kontekst: twój przyjaciel" i warto starać się tę przyjaźń pielęgnować.

⛔ z piosenek

Piosenki są świetnym źródłem, na przykład do uczenia się słówek czy zwrotów, ale najbardziej skorzystacie z nich, kiedy szwedzki będziecie już znać trochę, to znaczy na tyle, by samodzielnie to źródło zweryfikować. Ucząc się języka dzięki piosenkom warto zachować ostrożność, jeśli chodzi o wymowę, bo ta w piosenkach może się różnić od tej standardowej, ze względu na np. zachowanie rytmu. Tu od razu jako przykład nasuwa mi się piosenka Sylwii Grzeszczak Małe rzeczy, która kilka lat temu doprowadzała mnie do szału sylabizowaniem: "Cie-szmy się z małych rze-czy-bo wzór na-szczę-ście-wnich zapisa-nyjest" 😉 Czasem to odbieganie od normalnej wymowy może dotyczyć akcentu. Wikipedia jako przykład transakcentacji w piosenkach podaje Dosko Stachurskyego: "U-wa-żaj" (zamiast "uważaj") i Świat się pomylił Patrycji Markowskiej: "twoja muzyka we mnie gra" (zamiast muzyka). Ja mam dla Was za to szwedzki przykład z Äppelknyckarjazz zespołu Movits! (pisałam o nich na blogu w TYM WPISIE). W refrenie pada tam takie zdanie: Nej, jag kan inte tveka nu, för om morsan kommer på mig blir det utegångsförbud. Ostatnie słowo, które możemy sobie przetłumaczyć jako szlaban, zakaz wychodzenia z domu, ze względu na rytm utworu zostało zaakcentowane jako utegångsförbud. Kto ma za sobą lekcje szwedzkiej fonetyki wie, że akcent w szwedzkich złożeniach (sammansättnigsaccent) polega na tym, że główny akcent pada na akcentowaną sylabę w pierwszym członie złożenia, a akcent poboczny na sylabę akcentowaną w ostatnim członie złożenia. A więc standardowo to słowo wymówilibyśmy jako utegångsförbud.

⛔ z Google Translatora

Choć Tłumacz Google radzi sobie coraz lepiej, wciąż jeszcze nie jest idealnym narzędziem i do korzystania z niego trzeba podchodzić krytycznie, co może być trudne dla osób, które dopiero zaczynają naukę szwedzkiego i z tego powodu trudno jest zweryfikować, czy to, co "wypluł" nam tłumacz jest w stu procentach poprawne. Często Google Tłumacz pomaga nam odkryć ogólny sens teksu, ale może wprowadzać w błąd na poziomie pojedynczych wyrazów czy ich form. Uważajcie też na to, że w tłumaczeniu między polskim a szwedzkim GT wciąż posiłkuje się językiem angielskim jako pośrednikiem.

Chciałabym pokazać Wam, co stałoby się z początkiem tego wpisu, gdybyśmy poprosili Tłumacza Google o przełożenie go na szwedzki:

Mamy tu nagle coś perwersyjnego (pervers), a na płaszczyźnie gramatycznej nieodmieniony został zaimek zwrotny w wyrażeniu hur jag inte ska lära MIG (a tak właściwie to nie chodziło o porady, jak ja nie będę się uczyć szwedzkiego, tylko jak Wy macie tego nie robić).

Sprawdźmy w drugą stronę. Tu wrzuciłam fragment z opisu pod filmem z YT z rozmową z Sarą Lövestam (poprawiłam w nim tylko nazwisko autorki). W opisie filmu jest mowa o grammatikporr, gramatycznej pornografii, ale raczej w kontekście pasji, tak jak w instagramowych hashtagach #bookporn, #foodporn itd. Tego GT nie rozpoznał, zobaczył za to "czyste pory gramatyczne", które kojarzyć się mogą raczej z książką o dbaniu o cerę niż o gramatyce 😅 

Nie wzbraniam się całkowicie przed korzystaniem z Translatora, wręcz przeciwnie, czasem podczas tłumaczenia tekstów posługuję się tym narzędziem, kiedy rozumiem znaczenie jakiegoś słowa, ale akurat w danym momencie nie mogę sobie przypomnieć, jak brzmi ono po polsku (albo czy w ogóle mamy taki odpowiednik jeden do jednego w polszczyźnie). Tak było na przykład, kiedy w tekście oryginału trafiłam na krypbarn, czyli raczkujące dzieci. Zastanawiałam się, czy też mamy na to jedno słowo, po czym Translator zaproponował mi to:

Zgadzacie się z tą listą? Uzupełnilibyście je o swoje porady, czego NIE robić? A może któreś z opisanych przeze mnie rozwiązań u Was akurat się jednak sprawdziły?

Czy język szwedzki jest trudny?

Czy język szwedzki jest trudny? Czy języka szwedzkiego trudno się nauczyć? Takie pytania słyszę bardzo często, i w prywatnych rozmowach, i na uniwersyteckich dniach otwartych drzwi i na spotkaniach autorskich. Tak naprawdę wcale nie tak łatwo na nie odpowiedzieć. Bo najlepszą odpowiedzią byłoby "to zależy".

Wiele zależy od tego, jaki jest nasz język ojczysty. Pewnie nie raz widzieliście w internecie zdjęcie z wykładu ze slajdem, prezentującym słowo 'gra' i utworzone od niego wyrazy pochodne odmienione na różne możliwe sposoby jako dowód na to, jak trudna jest polszczyzna.

źródło: Pintrest

Na co dzień pewnie nie myślimy, że polski jest trudny. Albo w ogóle nie zastanawiamy się nad tym, jaki jest. Języki jawią się nam jako łatwe lub trudne między innymi poprzez różnice między nimi, a wtedy mamy raczej na myśli trudności związane na przykład z wymową poszczególnych, "obcych" dźwięków czy z opanowaniem konkretnych kategorii gramatycznych. Na przykład: jeśli w naszym rodzimym języku nie ma rodzajników, trudność może sprawić nam ich opanowanie w szwedzkim czy niemieckim. Dodatkową trudnością i dodatkowym wysiłkiem związanym z nauką jakiegoś języka może być konieczność przyswojenia innego alfabetu czy systemu pisma.

Znajomość innych języków obcych i ogólne doświadczenie z uczeniem się języków także odgrywa rolę w ocenie języka jako trudny lub łatwy (o tym, jak najlepiej uczyć się języka szwedzkiego, napiszę w następnym poście). Powiedzenie, że ćwiczenie czyni mistrza, to nie kłamstwo i pewnie już przekonaliście się o tym na własnej skórze. Tak samo pewnie niejednokrotnie mieliście wrażenie, że łatwiej przychodzi zapamiętanie słownictwa czy konstrukcji w jednym języku obcym, jeśli możemy je porównać z innym językiem obcym. Na początku nauki szwedzkiego wszędzie w szwedzkich tekstach dostrzegałam niemieckie słówka. A na lekcjach poświęconych gramatyce przykładałam sobie chociażby użycie czasu perfect czy zdań wyrażających przyszłość do tego, co znałam z angielskiego, Har ni gjort läxan z Have you done your homework, Det kommer att regna z It's going to rain. Na dodatek konstrukcja Jag ser honom komma (Widzę, że przychodzi) od razu skojarzyła mi się z łacińskim ACI, którą tyle razy przecież ćwiczyliśmy na lekcjach w szkole.

O patrzeniu na języki jako łatwe i trudne przeczytacie też u Patryka Topolińskiego w ebooku Językowa siłka - skuteczne metody nauki języków. To właśnie rozdział na ten temat skłonił mnie, by odnieść się do Waszych pytań we wpisie. Chciałabym dziś zatem opowiedzieć w ogromnym skrócie, czego możecie spodziewać się, jeśli zaczniecie przygodę ze szwedzkim, co powinno iść gładko, a w jakich obszarach dobrze jest uzbroić się w cierpliwość w uczeniu się. Nie wiem, czy to dokładnie odpowie Wam na pytanie, czy język szwedzki jest trudny, ale może chociaż trochę pokaże, z czym to się je 😉

Bułka z masłem...

Alfabet

Na początek dobra wiadomość z kategorii chyba tych najbardziej oczywistych. Szwedzki alfabet składa się z 29 liter i oprócz standardowych liter alfabetu łacińskiego są w nim litery Å (zwane przez studentów często "świętym A", "A z aureolką" 😊), Ä i Ö. Tu zatem trudności nie trzeba się spodziewać.

Uwaga na marginesie: Å, Ä i Ö znajdziemy na końcu szwedzkiego alfabetu. Przyznaję, że czasem przy pracy zdarza mi się, że "szwedzki wjeżdża za mocno" i w polskim słowniku szukam wyrazów z Ą czy Ó za daleko!

Odmiana 

Pamiętacie tę scenę z Dnia świra z odmianą czasownika posiłkowego to be?

Byliście odpytywani z odmiany niemieckich czasowników w czasie teraźniejszym i brzmiała Wam trochę jak jakieś rymowanki, szczególnie z końcowym sie/Sie? W szwedzkim nie będziecie mieć takich problemów - czasowniki mają jedną formę dla różnych osób. Zamiast I am, you are czy sie/Sie sind usłyszelibyśmy jag är, du är, de är - do tego współcześnie zaimka formy grzecznościowej (jak niemieckie Sie czy hiszpańskie usted) czy też nie ma, bo w Szwecji wszyscy zwracają się do siebie po imieniu, na ty, a więc na du.

O przypadkach też zapomnijcie. No, może nie o dopełniaczu (we wpisie o tym, jak wymawiać nazwy szwedzkich dań, wspominałam o daniu [kogo? czego?] dnia, dagens rätt? Wytłuszczone w wyrażeniu -s to właśnie końcówka dopełniacza) i nie w kwestii zaimków (szwedzkie podręczniki częściej mówią tu jednak nie tyle o odmianie przez przypadki, co o 'formie podmiotu' i 'formie dopełnienia', subjektsform i objektsform, np. han - honom, on - jemu, mu, nim itd.).

Słownictwo

Pamiętacie, jak w I cóż, że o Szwecji pisałam o tym, jak Szwedzcy Demokraci chcieli wpłynąć na szwedzkie słownictwo?

Nie tak dawno Szwedzcy Demokraci (Sverigedemokraterna), skrajnie prawicowa partia, zrobili wokół siebie dużo zamieszania, kiedy wyszli z pomysłem, by ograniczyć używanie anglicyzmów i zatrzymać import obcych słów. Te, które już utarły się w języku, ale mają swoje rodzime odpowiedniki, też powinny znaleźć się na słownikowej czarnej liście. Rada Języka Szwedzkiego wprawdzie nie do końca wyobrażała sobie, w jaki sposób można byłoby przeprowadzić taki projekt, ale szwedzcy dziennikarze i komicy bardzo szybko podłapali temat i zaczęli wyliczać słowa, jakich należałoby zakazać, gdyby wniosek SD został przyjęty. Zaczęło się bardzo przyziemnie od ziemniaków (potatis) i toalety, by skończyć na prztyczkach kierowanych w stronę samej partii i jej polityków. Nieszwedzko brzmią przecież „strefy no-go”, „wrażliwe strefy miejskie” (przez naszych polityków chętniej określane „strefami szariatu”). Nie mówiąc o tym, że „demokraci” też szwedzkim słowem nie są.

Do tego pomysłu SD odniosła się też Elisabeth Åsbrink w tłumaczonej przeze mnie książce Made in Sweden. 60 słów, które stworzyły naród. Zwraca tam uwagę na to, że język szwedzki nie jest samotną wyspą odizolowaną od świata, ale że przez stulecia ulegał wpływom innych języków, m.in. niemieckiego, francuskiego czy angielskiego:

Köpa, räkna, arbete, stad, rådman, hantverk, skomakare, snickare, hyvla, redskap, trappa, frukt, krydda, konst i kunskap (kupować, liczyć, praca, miasto, rajca, rzemiosło, szewc, stolarz, heblować, narzędzia, schody, owoc, przyprawa, sztuka, umiejętność) to kilka przykładów słów, które pojawiły się w języku szwedzkim dzięki ówczesnym imigrantom. [...] Badania z lat 70. XX wieku wskazują, że niemieckie zapożyczenia w języku szwedzkim stanowią 24–30% słownictwa, zależnie od sposobu liczenia. W XVII wieku do szwedzkiego przenika także parę francuskich słów, na przykład marmelad, audiens i familj (marmolada, audiencja, rodzina). A za nimi przychodzą ateljé, byrå, staty i medaljong (atelier, biuro, statua i medalion). [...] Do zapożyczeń dołączyły takie słowa jak möbel, maskerad, divan, soffa, frisyr (mebel, maskarada, kanapa, sofa, fryzura), a także kongress, officiell, jargong i journalist (kongres, oficjalny, żargon i dziennikarz). Zapożyczenia z francuskiego stanowią dzisiaj około 6% szwedzkiego słownictwa. Potem nadchodzi angielszczyzna. W XIX wieku język szwedzki wzbogacił się o takie słowa jak gentleman, panorama i klan. [...] Pojawiło się tego więcej. Biff (befsztyk), blunder (gafa), komfort oraz veranda, grill, turist, stenograf i lokomotiv. [...] Także w tym czasie, pod koniec XIX wieku, język szwedzki wzbogacił się o następujące słowa i wyrażenia: city, college, folklore, all right, intervju, anarkism, banta (odchudzać się), tippa (typować), reporter, agnostiker, slum, bojkott i räd (najazd). 

Jeśli uczycie się któregoś z tych języków obcych, pewnie to zestawienie Was ucieszyło. I pewnie zwróciliście też uwagę, że wiele z tych słów z niemieckiego, francuskiego czy angielskiego zapożyczyła też sobie polszczyzna i że można je uznać za internacjonalizmy. 
Dlatego też tak bardzo lubię, że podręcznik Rivstart rozpoczyna się ćwiczeniem, które pokazuje rozpoczynającym naukę szwedzkiego, że garść szwedzkich słówek już znają: hamburgare, advokat, bok, kaffe, potatis, papper czy mobil.

... i twardy orzech do zgryzienia

Wymowa

Jak brzmi szwedzki? Zdaniem internautów: jak jazda na kolejce górskiej, jakby ktoś gwoździem po szybie jeździł, jakby ktoś usiłował połknąć gorącego kartofla, jak mowa ufoludków, jak chiński, jak muzyka. Tak przynajmniej podsumowała to Karolina Koszałkowska w artykule Czy język szwedzki jest trudny na portalu Woofla - Świat Języków Obcych. A Radosław Kotarski we Włam się do mózgu przyznał, że język szwedzki, którego nauczył się od zera w pół roku na poziomie wystarczającym, by zdać egzamin SWEDEX na poziomie średniozaawansowanym, wydaje mu się "równie dźwięczny co spadający z metalowych schodów kaloryfer". Niezależnie od tego, czy się z tymi komentarzami zgadzacie, czy też nie, na pewno pokazują one, że szwedzka wymowa jest - jakby to powiedzieć - specyficzna 😉
A to za sprawą kilku czynników: przede wszystkim długości samogłosek i spółgłosek (we współczesnej polszczyźnie długość głosek jest po prostu... jedna), akcentu zdaniowego (pewne wyrazy w zdaniu - części mowy lub części zdania - są akcentowane lub nie), a także obecności tonemów, to znaczy akcentu muzycznego w wyrazach. To wszystko sprawia, że szwedzki brzmi tak melodyjnie ("jak jazda na kolejce górskiej", dźwięki płyną w dół i w górę - mam nadzieję, że o to chodziło autorowi komentarza). A jednocześnie dla uczących się to właśnie oznacza, że trzeba się będzie nauczyć imitować tę melodyjność.
PS Dobrze jak najwięcej się osłuchiwać się i powtarzać - TUTAJ polecałam Wam szwedzkie podcasty.

Poza tym w szwedzkim mamy dźwięki, których nie ma w polszczyźnie, np. tak zwany SJ-ljudet, dźwięk zapisywany (między innymi) zbitką liter SJ, jak w słowach sju (siedem) czy sjuksköterska (pielęgniarka) - pisałam o nim TUTAJ. One też będą musiały z czasem "ułożyć się nam na języku" w trakcie nauki.


Dialekty

Szwedzki szwedzkiemu nierówny. Pisałam o tym w TYM WPISIE poświęconym szwedzkim dialektom i wspominałam tam, jak podczas praktyk w Skanii musiałam powoli przyzwyczajać się do innej melodii zdań, rozciągniętych samogłosek i oczywiście "charczącego R", które bardzo różniły się od rikssvenska, języka standardowego, neutralnego, który znałam z zajęć i podręczników.
Jakie znaczenie mają dialekty z perspektywy uczenia się języka? Spokojnie, w podręcznikach i na kursach będziecie mieć do czynienia z językiem standardowym (szwedzcy lektorzy mogą mówić z pewnymi cechami swojego dialektu). Ale warto osłuchać się z różnymi wariantami szwedczyzny w wykonaniu rozmówców z różnych regionów, by mieć jak najmniej trudności w komunikacji np. podczas różnego rodzaju spotkań.

Szyk zdania

Szwedzki jest pięknym językiem. Szwedzki jest pięknym językiem? Szwedzki pięknym językiem jest (no dobra, a Słowacki wielkim poetą był). Uczę szwedzkiego w Poznaniu. W Poznaniu uczę szwedzkiego. Szwedzkiego uczę w Poznaniu.
W przestawianiu elementów zdania w polszczyźnie mamy sporą dowolność. W szwedzkim w zasadzie też, z tym zastrzeżeniem, że w zdaniu oznajmującym czasownik musi znajdować się na drugim miejscu (V2): Svenska är ett vackert språk, a w pytaniach, które po polsku zaczynają się od "czy" - na pierwszym: Är svenska ett vackert språk? W szwedzkim zdaniu miejsce podmiotu musi być obsadzone, np. Jag undervisar i svenska i Poznań. W zdaniu głównym przeczenie nie stawiamy po czasowniku, np. jag vet inte, jag kan inte (w odróżnieniu od polskiego "nie wiem, nie znam się" 😉
Swój porządek mają też zdania podrzędne, bisatser. Tam działa tak zwana reguła BIFF (dosłownie: befsztyk - tak ma być łatwiej ją zapamiętać): I en bisats kommer inte före det finita verbet - W zdaniu podrzędnym [przeczenie] inte (a także inne tak zwane okoliczniki zdaniowe) występują przed czasownikiem w formie osobowej. Na przykład: Jag köper inga köttbullar, eftersom jag inte äter kött - Nie kupuję klopsików, ponieważ nie jem mięsa.
O ile samo nauczenie się zasad na pamięć nie wydaje się problemem, trudniejsze jest ich zautomatyzowanie i sprawowanie kontroli nad szykiem zdania, kiedy produkujemy teksty na piśmie, a szczególnie w mowie.

Przyimki

Pamiętacie, jak to miło, że szwedzkich rzeczowników nie trzeba odmieniać przez przypadki, uczyć się końcówek biernika, celownika itd.? Ale nie ma nic za darmo 😉 Za to trzeba nauczyć się przyimków. Piszę długopisem, więc med en penna, w marcu panowie kupują kwiaty kobietom, a więc åt kvinnor. I tak dalej. Owszem, po polsku też używamy przyimków, ale nie zawsze możemy je przełożyć jeden do jednego. Rozmawiam przez telefon, ale po szwedzku i telefon [w telefonie], jestem w sypialni, w salonie, w łazience, w toalecie, ale: i sovrummet, i vardagsrummet, i badrummet, på toaletten [na toalecie]. Połączeń z przyimkami trzeba uczyć się po prostu na pamięć.

Określoność

Do tego wszystkiego dochodzi jeszcze określoność: temat, w którym bardzo mocno "siedzę". W czasopiśmie naukowym "Kultura i Polityka" (21/2017) w artykule Określony, czyli jaki? O pośrednim użyciu formy określonej z perspektywy uczenia się i nauczania języka szwedzkiego jako obcego podsumowywałam tę kwestię tak (pozostawiam odniesienia bibliograficzne jak w oryginalnym tekście):

Choć we wszystkich językach istnieją różne sposoby wyrażania różnicy między tym, co znane i tym, co nieznane, rodzajniki określony i nieokreślony występują w zaledwie 8% języków świata (por. Dryer 2013a i 2013b). W języku polskim określoność nie jest kategorią zaznaczaną morfologicznie, a do wspomnianej mniejszości należy właśnie język szwedzki oraz inne języki germańskie. Opanowanie systemu rodzajników w języku angielskim, którego znajomość często deklarują polscy uczący się języka szwedzkiego, jest dla uczących się języka obcego jednym z najtrudniejszych zagadnień, niemal niemożliwym do przyswojenia (por. Liu, Gleason 2002: 2; Ekiert 2010: 125–126). Podobne trudności napotykają także osoby uczące się języka szwedzkiego, gdy muszą opanować użycie rzeczownika w czterech różnych formach:

(1) bez rodzajnika, np. flicka – dziewczynka, hus – dom,

(2) poprzedzonego rodzajnikiem nieokreślonym, np. en flicka – INDEF dziewczynka, ett hus – INDEF dom, 

(3) z sufigowanym rodzajnikiem określonym, np. flickan – dziewczynka.DEF, huset – dom.DEF

(4) z sufigowanym rodzajnikiem określonym i poprzedzonego rodzajnikiem określonym, np. den (glada) flickan – DEF (szczęśliwa) dziewczynka.DEF, det (gula) huset – DEF (żółty) dom.DEF (Eriksson, Wijk-Andersson 1988: 1).

Często jednak okazuje się, że relacja między formą a znaczeniem jest nieco bardziej skomplikowana – na przykład wtedy, kiedy we frazach o znaczeniu określonym nie występują rzeczowniki w formie określonej, a więc z sufigowanym rodzajnikiem określonym, lecz rzeczowniki w formie bezrodzajnikowej, np. min hund – mój pies (Nyqvist 2013a: 23).

Oznacza to, że dla przyswojenia sobie zasad związanych z użyciem rodzajników powinniśmy opanować odpowiedzi na pytania, czy do rzeczownika w ogóle potrzebujemy rodzajnika czy nie (wtedy potrzebujemy tak zwanej formy nagiej, naken form). Jeśli rodzajnik, to czy będzie to rodzajnik nieokreślony (en, ett) czy nieokreślony (den, det, de) - przy czym w języku szwedzkim rodzajnik nie zawsze stoi przed rzeczownikiem jak w niemieckim (np. eine Hand - die Hand), ale przede wszystkim jest doklejany do rzeczownika (np. en hand - handen). A gdy opanujemy już to, ważne jest, żeby się nie rozpędzać i nie doklejać go tam, gdzie mamy już na przykład zaimki - min hund, mój pies, a nie *min hunden, nawet jeśli wiemy, że ten pies jest określony 🙃
W teorii brzmi to pewnie skomplikowanie, ale mam nadzieję, że już niedługo uda mi się w osobnym tekście na blogu pokazać Wam  w przystępny sposób, że zagadnienia związane z określonością mogą być naprawdę fascynujące!

A jakie Wy macie doświadczenia i wrażenia? Czy język szwedzki jest trudnym językiem?

"Dobry wilk" - dobry reportaż

W czerwcu 2012 roku w ogrodzie zoologicznym w szwedzkim Kolmården doszło do tragedii: Karolina, pracownica ogrodu, została rozszarpana przez stado wilków. O sprawie głośno zrobiło się też w polskich mediach. Dziewczyna opiekowała się zwierzętami, od kiedy były jeszcze szczeniętami, jej wejście na wybieg stanowiło jedną z rutyn w jej pracy. Podczas konferencji prasowej dyrektor zoo wyraził smutek z powodu wypadku, ale podkreślił też obawy, jak zdarzenie wpłynie na „markę wilka” w Szwecji. Lars Berge zastanawia się, co to właściwie znaczy: czy zwierzęta, przyroda traktowane są jak marka, jak produkt? 

W ogrodzie zoologicznym Kolmården od lat 80. trwały projekty, mające na celu socjalizację z wilkami. W ramach projektu pod nazwą Närkontakt Varg, Bliski Kontakt z Wilkiem, opiekunowie poznawali „od szczeniaka” stado wilków.  Wkrótce stało się ogromną atrakcją dla turystów: samo wejście na wybieg i doświadczenie kontaktu z wilkami w ostatnich latach wygenerowało dla parku ponad 8 milionów koron. Takiego bliskiego kontaktu ze zwierzętami doświadczyli m.in. król Szwecji Karol XVI Gustaw, najbardziej znany szwedzki piłkarz Zlatan Ibrahimović, czy aktor Mikael Persbrandt – w jego przypadku miało to związek z przygotowaniami do roli Beorna w filmie Hobbit Petera Jacksona.

Zadeklarowanym celem Bliskiego Kontaktu z Wilkiem była próba zmiany negatywnego stosunku do drapieżnika, który – jak utrzymywali autorzy projektu – wynikał z niewiedzy i strachu. Dlatego wypadek był nie tylko tragedią dla wszystkich uczestników, lecz stał się również kolosalnym marketingowym fiaskiem. Bo jedyny wniosek, który się nasuwa po analizie działalności prowadzonej na wybiegu dla wilków w Kolmården, jest taki, że wilki rzeczywiście są niebezpieczne. Jak się okazało, to drapieżniki, które są w stanie zabić człowieka. Zamiast nadal szukać odpowiedzi na pytanie, kto w drugiej połowie lat siedemdziesiątych ewentualnie wprowadził wilki do szwedzkich lasów, niniejsza opowieść będzie starała się więc dociec, jak i kiedy ludzie zaczęli wchodzić na wybieg dla wilków w Kolmården.

Lars Berge (którego możecie znać jako autora powieści Korponinja) w Dobrym wilku. Tragedii w szwedzkim zoo (szwedzki tytuł Vargatacken znaczy dosłownie "Wilczy atak") postanawia zbadać, jak w Kolmården mogło dojść do tragedii. Sprawa długo pozostawała nierozwiązaną zagadką, choć zapadł wyrok wskazujący na winę ówczesnego dyrektora ogrodu zoologicznego. Berge przedstawia sprawę w znacznie szerszej perspektywie. Śledzi nie tylko sprawę tragedii z 2012 roku, ale zastanawia się nad tym, co o ludziach w ogóle mówi organizowanie tego typu atrakcji, przeprowadzenie takich eksperymentalnych projektów z udziałem zwierząt. Zwraca uwagę na to, że kontakt człowieka z dziką przyrodą i dzikimi zwierzętami to właściwie cała historia skomplikowanych relacji.

Nasze dzieci nieustannie oglądają zwierzęta pod postacią uroczych rysunkowych stworzeń i miękkich pluszowych zabawek. My z kolei wpłacamy pieniądze na Światowy Fundusz na rzecz Przyrody i przejmujemy się losem zagrożonych gatunków. Zwłaszcza tych, które ładnie wyglądają na zdjęciach. Tymczasem prawdziwe, żywe zwierzęta, które oddychają i krwawią jak my, zniknęły z naszych oczu. Konsumujemy więcej mięsa niż kiedykolwiek, lecz masowa rzeź odbywa się w anonimowych obiektach w bezpiecznej odległości od nas.

Choć Berge opisuje przede wszystkim tragiczny wypadek w Szwecji, odwołuje się często do innych kontrowersyjnych historii, które obiegły serwisy informacyjne na całym świecie: niedźwiadka polarnego z Berlińskiego Ogrodu Zoologicznego, który stał się symbolem-maskotką ochrony zwierząt (szczególnie w czasie, kiedy jeszcze był mały i słodki), goryla Harambe z Cincinnati, zastrzelonego po tym jak kilkuletni chłopiec przeczołgał się pod barierką i spadł na wybieg, czy żyrafy Mariusa z kopenhaskiego zoo – zdrowego, ale „nadwyżkowego” zwierzęcia, którym na oczach odwiedzających nakarmiono drapieżniki. 

W reportażu Larsa Bergego czuć szczerość. Autor często podkreśla, że nie jest ekspertem od wilków, zaznacza swoją perspektywę dziennikarza, prowadzi czytelnika przez swój reporterski research: „wiem, że…”, „skontaktowałem się z…”, „przeczytałem...”. Bardzo dobrze zachowuje równowagę między fragmentami bardziej osobistymi, zwierzeniami, przemyśleniami czy wspomnieniami, a przedstawianiem faktów, referowaniem kolejnych zdarzeń i opinii ekspertów. Co ważne, w jego pisaniu czuć też szacunek wobec bliskich Karoliny, która zginęła w Kolmården – Berge nie szuka sensacji, ale w wyważony sposób dokonuje analizy. Bardzo podobało mi się to, że Berge nie tyle osądza, co zadaje pytania: sobie i czytelnikom.

Dobry wilk to mądry, poruszający i rzetelnie przygotowany reportaż. Przynosi odpowiedź na pytanie, jak mogło dojść do wypadku w Kolmården - historię poznacie w książce, ale już pewnie domyślacie się, że nie chodzi tu o rozważania, czy wilk jest zły czy to może jednak tytułowy "dobry wilk". Ocenić należy raczej człowieka. Choć punktem wyjścia była pojedyncza tragedia w Szwecji, reportaż skłania do myślenia o ludzkiej chęci zdominowania natury, jak również o relacjach z przyrodą i zwierzętami na tym bardziej codziennym, indywidualnym poziomie. Dotyka kwestii ekologii, bliskiego kontaktu z przyrodą - wartości, które w Szwecji są bardzo cenione, z którymi Szwecja kojarzy się też za granicą. Berge skupia się jednak na niewygodnych aspektach związanych z tymi wartościami. 

Rodzina nie rozumiała, dlaczego piszę tę książkę. Próbowałem wytłumaczyć, że w tragicznej śmierci Karoliny dostrzegam jakąś fundamentalną prawdę o ludzkiej kondycji; że nie był to tylko wypadek przy pracy spowodowany błędnymi procedurami bezpieczeństwa, lecz wydarzenie o znacznie większej wadze. Odnoszę wrażenie, że mówi ono o czymś niezwykle charakterystycznym dla Szwecji i o tym, jak sami siebie postrzegamy. W naszym własnym wyobrażeniu o sobie – poza tym, że kochamy przyrodę – jesteśmy postępowym i sprawiedliwym społeczeństwem, które nieustannie zmierza ku nowoczesności. Jesteśmy dumni z tego, że mamy najlepsze programy ochrony zwierząt i najbardziej zaawansowane prawo pracy na świecie. Przez dwieście lat, do czasu ataku w Kolmården, żaden szwedzki obywatel nie został zagryziony przez wilka.

Na koniec - na szwedzkiej okładce książki znajduje się trafne podsumowanie, które chciałabym przytoczyć w luźnym tłumaczeniu, bo moim zdaniem świetnie pokazuje, o czym jest ta książka i dlaczego warto po nią sięgnąć: „To nie jest książka przyrodnicza. To nie jest książka o wilkach w Skandynawii. To opowieść o ludzkości: ludzkiej obsesji, ambicji i chciwości. Ale też o niektórych ludziach, którzy chcą dobrze. Którzy chcą uratować świat. To książka, która opowiada o tym, jak przyroda stała się przemysłem rozrywkowym. Gdzie to, co dzikie, stało się przedmiotem naszych wyobrażeń, naszych wizji dobrego i złego. Wizji, jak powinno być zorganizowane społeczeństwo. To książka o ludzkim pragnieniu kontrolowania natury. Ogrody zoologiczne i to, co się tam dzieje, zdecydowanie pokazują raczej nas, ludzi, niż zwierzęta zamknięte na wybiegach. One bądź co bądź są tylko zwierzętami, podążającymi za instynktem. Ale przede wszystkim to książka o tym, co tak naprawdę wydarzyło się na wybiegu wilków tamtej niedzieli przed sześcioma [siedmioma] laty. I jak mogło do tego dojść.” To książka, o której chce się dyskutować. Jedna z najważniejszych, jakie przeczytałam w ubiegłym roku - dla Vargattacken zarwałam noc.

Lars Berge Dobry wilk. Tragedia w szwedzkim zoo (Vargattacken) 

przeł. Irena Kowadło-Przedmojska 

Czarne 

2019

Premiera książki: 11.09.2019

Dziękuję Wydawnictwu Czarne za możliwość przedpremierowego zapoznania się z polskim przekładem.