Czy język szwedzki jest trudny?

Czy język szwedzki jest trudny? Czy języka szwedzkiego trudno się nauczyć? Takie pytania słyszę bardzo często, i w prywatnych rozmowach, i na uniwersyteckich dniach otwartych drzwi i na spotkaniach autorskich. Tak naprawdę wcale nie tak łatwo na nie odpowiedzieć. Bo najlepszą odpowiedzią byłoby "to zależy".

Wiele zależy od tego, jaki jest nasz język ojczysty. Pewnie nie raz widzieliście w internecie zdjęcie z wykładu ze slajdem, prezentującym słowo 'gra' i utworzone od niego wyrazy pochodne odmienione na różne możliwe sposoby jako dowód na to, jak trudna jest polszczyzna.

źródło: Pintrest

Na co dzień pewnie nie myślimy, że polski jest trudny. Albo w ogóle nie zastanawiamy się nad tym, jaki jest. Języki jawią się nam jako łatwe lub trudne między innymi poprzez różnice między nimi, a wtedy mamy raczej na myśli trudności związane na przykład z wymową poszczególnych, "obcych" dźwięków czy z opanowaniem konkretnych kategorii gramatycznych. Na przykład: jeśli w naszym rodzimym języku nie ma rodzajników, trudność może sprawić nam ich opanowanie w szwedzkim czy niemieckim. Dodatkową trudnością i dodatkowym wysiłkiem związanym z nauką jakiegoś języka może być konieczność przyswojenia innego alfabetu czy systemu pisma.

Znajomość innych języków obcych i ogólne doświadczenie z uczeniem się języków także odgrywa rolę w ocenie języka jako trudny lub łatwy (o tym, jak najlepiej uczyć się języka szwedzkiego, napiszę w następnym poście). Powiedzenie, że ćwiczenie czyni mistrza, to nie kłamstwo i pewnie już przekonaliście się o tym na własnej skórze. Tak samo pewnie niejednokrotnie mieliście wrażenie, że łatwiej przychodzi zapamiętanie słownictwa czy konstrukcji w jednym języku obcym, jeśli możemy je porównać z innym językiem obcym. Na początku nauki szwedzkiego wszędzie w szwedzkich tekstach dostrzegałam niemieckie słówka. A na lekcjach poświęconych gramatyce przykładałam sobie chociażby użycie czasu perfect czy zdań wyrażających przyszłość do tego, co znałam z angielskiego, Har ni gjort läxan z Have you done your homework, Det kommer att regna z It's going to rain. Na dodatek konstrukcja Jag ser honom komma (Widzę, że przychodzi) od razu skojarzyła mi się z łacińskim ACI, którą tyle razy przecież ćwiczyliśmy na lekcjach w szkole.

O patrzeniu na języki jako łatwe i trudne przeczytacie też u Patryka Topolińskiego w ebooku Językowa siłka - skuteczne metody nauki języków. To właśnie rozdział na ten temat skłonił mnie, by odnieść się do Waszych pytań we wpisie. Chciałabym dziś zatem opowiedzieć w ogromnym skrócie, czego możecie spodziewać się, jeśli zaczniecie przygodę ze szwedzkim, co powinno iść gładko, a w jakich obszarach dobrze jest uzbroić się w cierpliwość w uczeniu się. Nie wiem, czy to dokładnie odpowie Wam na pytanie, czy język szwedzki jest trudny, ale może chociaż trochę pokaże, z czym to się je 😉

Bułka z masłem...

Alfabet

Na początek dobra wiadomość z kategorii chyba tych najbardziej oczywistych. Szwedzki alfabet składa się z 29 liter i oprócz standardowych liter alfabetu łacińskiego są w nim litery Å (zwane przez studentów często "świętym A", "A z aureolką" 😊), Ä i Ö. Tu zatem trudności nie trzeba się spodziewać.

Uwaga na marginesie: Å, Ä i Ö znajdziemy na końcu szwedzkiego alfabetu. Przyznaję, że czasem przy pracy zdarza mi się, że "szwedzki wjeżdża za mocno" i w polskim słowniku szukam wyrazów z Ą czy Ó za daleko!

Odmiana 

Pamiętacie tę scenę z Dnia świra z odmianą czasownika posiłkowego to be?

Byliście odpytywani z odmiany niemieckich czasowników w czasie teraźniejszym i brzmiała Wam trochę jak jakieś rymowanki, szczególnie z końcowym sie/Sie? W szwedzkim nie będziecie mieć takich problemów - czasowniki mają jedną formę dla różnych osób. Zamiast I am, you are czy sie/Sie sind usłyszelibyśmy jag är, du är, de är - do tego współcześnie zaimka formy grzecznościowej (jak niemieckie Sie czy hiszpańskie usted) czy też nie ma, bo w Szwecji wszyscy zwracają się do siebie po imieniu, na ty, a więc na du.

O przypadkach też zapomnijcie. No, może nie o dopełniaczu (we wpisie o tym, jak wymawiać nazwy szwedzkich dań, wspominałam o daniu [kogo? czego?] dnia, dagens rätt? Wytłuszczone w wyrażeniu -s to właśnie końcówka dopełniacza) i nie w kwestii zaimków (szwedzkie podręczniki częściej mówią tu jednak nie tyle o odmianie przez przypadki, co o 'formie podmiotu' i 'formie dopełnienia', subjektsform i objektsform, np. han - honom, on - jemu, mu, nim itd.).

Słownictwo

Pamiętacie, jak w I cóż, że o Szwecji pisałam o tym, jak Szwedzcy Demokraci chcieli wpłynąć na szwedzkie słownictwo?

Nie tak dawno Szwedzcy Demokraci (Sverigedemokraterna), skrajnie prawicowa partia, zrobili wokół siebie dużo zamieszania, kiedy wyszli z pomysłem, by ograniczyć używanie anglicyzmów i zatrzymać import obcych słów. Te, które już utarły się w języku, ale mają swoje rodzime odpowiedniki, też powinny znaleźć się na słownikowej czarnej liście. Rada Języka Szwedzkiego wprawdzie nie do końca wyobrażała sobie, w jaki sposób można byłoby przeprowadzić taki projekt, ale szwedzcy dziennikarze i komicy bardzo szybko podłapali temat i zaczęli wyliczać słowa, jakich należałoby zakazać, gdyby wniosek SD został przyjęty. Zaczęło się bardzo przyziemnie od ziemniaków (potatis) i toalety, by skończyć na prztyczkach kierowanych w stronę samej partii i jej polityków. Nieszwedzko brzmią przecież „strefy no-go”, „wrażliwe strefy miejskie” (przez naszych polityków chętniej określane „strefami szariatu”). Nie mówiąc o tym, że „demokraci” też szwedzkim słowem nie są.

Do tego pomysłu SD odniosła się też Elisabeth Åsbrink w tłumaczonej przeze mnie książce Made in Sweden. 60 słów, które stworzyły naród. Zwraca tam uwagę na to, że język szwedzki nie jest samotną wyspą odizolowaną od świata, ale że przez stulecia ulegał wpływom innych języków, m.in. niemieckiego, francuskiego czy angielskiego:

Köpa, räkna, arbete, stad, rådman, hantverk, skomakare, snickare, hyvla, redskap, trappa, frukt, krydda, konst i kunskap (kupować, liczyć, praca, miasto, rajca, rzemiosło, szewc, stolarz, heblować, narzędzia, schody, owoc, przyprawa, sztuka, umiejętność) to kilka przykładów słów, które pojawiły się w języku szwedzkim dzięki ówczesnym imigrantom. [...] Badania z lat 70. XX wieku wskazują, że niemieckie zapożyczenia w języku szwedzkim stanowią 24–30% słownictwa, zależnie od sposobu liczenia. W XVII wieku do szwedzkiego przenika także parę francuskich słów, na przykład marmelad, audiens i familj (marmolada, audiencja, rodzina). A za nimi przychodzą ateljé, byrå, staty i medaljong (atelier, biuro, statua i medalion). [...] Do zapożyczeń dołączyły takie słowa jak möbel, maskerad, divan, soffa, frisyr (mebel, maskarada, kanapa, sofa, fryzura), a także kongress, officiell, jargong i journalist (kongres, oficjalny, żargon i dziennikarz). Zapożyczenia z francuskiego stanowią dzisiaj około 6% szwedzkiego słownictwa. Potem nadchodzi angielszczyzna. W XIX wieku język szwedzki wzbogacił się o takie słowa jak gentleman, panorama i klan. [...] Pojawiło się tego więcej. Biff (befsztyk), blunder (gafa), komfort oraz veranda, grill, turist, stenograf i lokomotiv. [...] Także w tym czasie, pod koniec XIX wieku, język szwedzki wzbogacił się o następujące słowa i wyrażenia: city, college, folklore, all right, intervju, anarkism, banta (odchudzać się), tippa (typować), reporter, agnostiker, slum, bojkott i räd (najazd). 

Jeśli uczycie się któregoś z tych języków obcych, pewnie to zestawienie Was ucieszyło. I pewnie zwróciliście też uwagę, że wiele z tych słów z niemieckiego, francuskiego czy angielskiego zapożyczyła też sobie polszczyzna i że można je uznać za internacjonalizmy. 
Dlatego też tak bardzo lubię, że podręcznik Rivstart rozpoczyna się ćwiczeniem, które pokazuje rozpoczynającym naukę szwedzkiego, że garść szwedzkich słówek już znają: hamburgare, advokat, bok, kaffe, potatis, papper czy mobil.

... i twardy orzech do zgryzienia

Wymowa

Jak brzmi szwedzki? Zdaniem internautów: jak jazda na kolejce górskiej, jakby ktoś gwoździem po szybie jeździł, jakby ktoś usiłował połknąć gorącego kartofla, jak mowa ufoludków, jak chiński, jak muzyka. Tak przynajmniej podsumowała to Karolina Koszałkowska w artykule Czy język szwedzki jest trudny na portalu Woofla - Świat Języków Obcych. A Radosław Kotarski we Włam się do mózgu przyznał, że język szwedzki, którego nauczył się od zera w pół roku na poziomie wystarczającym, by zdać egzamin SWEDEX na poziomie średniozaawansowanym, wydaje mu się "równie dźwięczny co spadający z metalowych schodów kaloryfer". Niezależnie od tego, czy się z tymi komentarzami zgadzacie, czy też nie, na pewno pokazują one, że szwedzka wymowa jest - jakby to powiedzieć - specyficzna 😉
A to za sprawą kilku czynników: przede wszystkim długości samogłosek i spółgłosek (we współczesnej polszczyźnie długość głosek jest po prostu... jedna), akcentu zdaniowego (pewne wyrazy w zdaniu - części mowy lub części zdania - są akcentowane lub nie), a także obecności tonemów, to znaczy akcentu muzycznego w wyrazach. To wszystko sprawia, że szwedzki brzmi tak melodyjnie ("jak jazda na kolejce górskiej", dźwięki płyną w dół i w górę - mam nadzieję, że o to chodziło autorowi komentarza). A jednocześnie dla uczących się to właśnie oznacza, że trzeba się będzie nauczyć imitować tę melodyjność.
PS Dobrze jak najwięcej się osłuchiwać się i powtarzać - TUTAJ polecałam Wam szwedzkie podcasty.

Poza tym w szwedzkim mamy dźwięki, których nie ma w polszczyźnie, np. tak zwany SJ-ljudet, dźwięk zapisywany (między innymi) zbitką liter SJ, jak w słowach sju (siedem) czy sjuksköterska (pielęgniarka) - pisałam o nim TUTAJ. One też będą musiały z czasem "ułożyć się nam na języku" w trakcie nauki.


Dialekty

Szwedzki szwedzkiemu nierówny. Pisałam o tym w TYM WPISIE poświęconym szwedzkim dialektom i wspominałam tam, jak podczas praktyk w Skanii musiałam powoli przyzwyczajać się do innej melodii zdań, rozciągniętych samogłosek i oczywiście "charczącego R", które bardzo różniły się od rikssvenska, języka standardowego, neutralnego, który znałam z zajęć i podręczników.
Jakie znaczenie mają dialekty z perspektywy uczenia się języka? Spokojnie, w podręcznikach i na kursach będziecie mieć do czynienia z językiem standardowym (szwedzcy lektorzy mogą mówić z pewnymi cechami swojego dialektu). Ale warto osłuchać się z różnymi wariantami szwedczyzny w wykonaniu rozmówców z różnych regionów, by mieć jak najmniej trudności w komunikacji np. podczas różnego rodzaju spotkań.

Szyk zdania

Szwedzki jest pięknym językiem. Szwedzki jest pięknym językiem? Szwedzki pięknym językiem jest (no dobra, a Słowacki wielkim poetą był). Uczę szwedzkiego w Poznaniu. W Poznaniu uczę szwedzkiego. Szwedzkiego uczę w Poznaniu.
W przestawianiu elementów zdania w polszczyźnie mamy sporą dowolność. W szwedzkim w zasadzie też, z tym zastrzeżeniem, że w zdaniu oznajmującym czasownik musi znajdować się na drugim miejscu (V2): Svenska är ett vackert språk, a w pytaniach, które po polsku zaczynają się od "czy" - na pierwszym: Är svenska ett vackert språk? W szwedzkim zdaniu miejsce podmiotu musi być obsadzone, np. Jag undervisar i svenska i Poznań. W zdaniu głównym przeczenie nie stawiamy po czasowniku, np. jag vet inte, jag kan inte (w odróżnieniu od polskiego "nie wiem, nie znam się" 😉
Swój porządek mają też zdania podrzędne, bisatser. Tam działa tak zwana reguła BIFF (dosłownie: befsztyk - tak ma być łatwiej ją zapamiętać): I en bisats kommer inte före det finita verbet - W zdaniu podrzędnym [przeczenie] inte (a także inne tak zwane okoliczniki zdaniowe) występują przed czasownikiem w formie osobowej. Na przykład: Jag köper inga köttbullar, eftersom jag inte äter kött - Nie kupuję klopsików, ponieważ nie jem mięsa.
O ile samo nauczenie się zasad na pamięć nie wydaje się problemem, trudniejsze jest ich zautomatyzowanie i sprawowanie kontroli nad szykiem zdania, kiedy produkujemy teksty na piśmie, a szczególnie w mowie.

Przyimki

Pamiętacie, jak to miło, że szwedzkich rzeczowników nie trzeba odmieniać przez przypadki, uczyć się końcówek biernika, celownika itd.? Ale nie ma nic za darmo 😉 Za to trzeba nauczyć się przyimków. Piszę długopisem, więc med en penna, w marcu panowie kupują kwiaty kobietom, a więc åt kvinnor. I tak dalej. Owszem, po polsku też używamy przyimków, ale nie zawsze możemy je przełożyć jeden do jednego. Rozmawiam przez telefon, ale po szwedzku i telefon [w telefonie], jestem w sypialni, w salonie, w łazience, w toalecie, ale: i sovrummet, i vardagsrummet, i badrummet, på toaletten [na toalecie]. Połączeń z przyimkami trzeba uczyć się po prostu na pamięć.

Określoność

Do tego wszystkiego dochodzi jeszcze określoność: temat, w którym bardzo mocno "siedzę". W czasopiśmie naukowym "Kultura i Polityka" (21/2017) w artykule Określony, czyli jaki? O pośrednim użyciu formy określonej z perspektywy uczenia się i nauczania języka szwedzkiego jako obcego podsumowywałam tę kwestię tak (pozostawiam odniesienia bibliograficzne jak w oryginalnym tekście):

Choć we wszystkich językach istnieją różne sposoby wyrażania różnicy między tym, co znane i tym, co nieznane, rodzajniki określony i nieokreślony występują w zaledwie 8% języków świata (por. Dryer 2013a i 2013b). W języku polskim określoność nie jest kategorią zaznaczaną morfologicznie, a do wspomnianej mniejszości należy właśnie język szwedzki oraz inne języki germańskie. Opanowanie systemu rodzajników w języku angielskim, którego znajomość często deklarują polscy uczący się języka szwedzkiego, jest dla uczących się języka obcego jednym z najtrudniejszych zagadnień, niemal niemożliwym do przyswojenia (por. Liu, Gleason 2002: 2; Ekiert 2010: 125–126). Podobne trudności napotykają także osoby uczące się języka szwedzkiego, gdy muszą opanować użycie rzeczownika w czterech różnych formach:

(1) bez rodzajnika, np. flicka – dziewczynka, hus – dom,

(2) poprzedzonego rodzajnikiem nieokreślonym, np. en flicka – INDEF dziewczynka, ett hus – INDEF dom, 

(3) z sufigowanym rodzajnikiem określonym, np. flickan – dziewczynka.DEF, huset – dom.DEF

(4) z sufigowanym rodzajnikiem określonym i poprzedzonego rodzajnikiem określonym, np. den (glada) flickan – DEF (szczęśliwa) dziewczynka.DEF, det (gula) huset – DEF (żółty) dom.DEF (Eriksson, Wijk-Andersson 1988: 1).

Często jednak okazuje się, że relacja między formą a znaczeniem jest nieco bardziej skomplikowana – na przykład wtedy, kiedy we frazach o znaczeniu określonym nie występują rzeczowniki w formie określonej, a więc z sufigowanym rodzajnikiem określonym, lecz rzeczowniki w formie bezrodzajnikowej, np. min hund – mój pies (Nyqvist 2013a: 23).

Oznacza to, że dla przyswojenia sobie zasad związanych z użyciem rodzajników powinniśmy opanować odpowiedzi na pytania, czy do rzeczownika w ogóle potrzebujemy rodzajnika czy nie (wtedy potrzebujemy tak zwanej formy nagiej, naken form). Jeśli rodzajnik, to czy będzie to rodzajnik nieokreślony (en, ett) czy nieokreślony (den, det, de) - przy czym w języku szwedzkim rodzajnik nie zawsze stoi przed rzeczownikiem jak w niemieckim (np. eine Hand - die Hand), ale przede wszystkim jest doklejany do rzeczownika (np. en hand - handen). A gdy opanujemy już to, ważne jest, żeby się nie rozpędzać i nie doklejać go tam, gdzie mamy już na przykład zaimki - min hund, mój pies, a nie *min hunden, nawet jeśli wiemy, że ten pies jest określony 🙃
W teorii brzmi to pewnie skomplikowanie, ale mam nadzieję, że już niedługo uda mi się w osobnym tekście na blogu pokazać Wam  w przystępny sposób, że zagadnienia związane z określonością mogą być naprawdę fascynujące!

A jakie Wy macie doświadczenia i wrażenia? Czy język szwedzki jest trudnym językiem?