Nazwy szwedzkich miast

Zastanawialiście się może kiedyś, dlaczego Sztokholm nazywa się SztokHOLM, Göteborg to GöteBORG, a Nyköping (tam, gdzie lotnisko Skavsta) to akurat NyKÖPING? A może podczas podróży po Szwecji albo przyglądając się mapie zwróciliście uwagę, że w nazwach miast często pojawiają się takie elementy jak na przykład właśnie -holm, -borg albo -köping?

Dlaczego tak jest i co to oznacza dowiecie się z dzisiejszego posta, poświęconego właśnie nazwom szwedzkich miast.

Wspominałam na blogu nie raz, jak fascynują mnie szwedzkie złożenia (sammansättningar). Złożeniami jest też wiele szwedzkich nazw miast, miejscowości, miasteczek i wsi, a ostatnie ich człony (efterleder) często się powtarzają. Czasem są charakterystyczne dla danego regionu, a czasem można je zobaczyć na mapie w różnych częściach Szwecji.

Wiele z tych członów odnosi się bezpośrednio do samego zasiedlania danych okolic, często da się z nich od razu "wyczytać", jaki był pierwotny charakter osady lub jaka jest wielkość miasta. I tak, słowo torp, oznaczające zagrodę, ma dziś odzwierciedlenie w nazwach z -torp czy też -torpa, -torpet, a nawet -arp. Są one bardzo częste w rolniczej Skanii. Natomiast nazwy miast kończące się na -köping czy -köpinge (pamiętajcie, że K czytamy w tych nazwach jak Ś) pochodzą od czasownika köpa czyli 'kupować'. Miasta te były zatem dawnymi miejscami handlu. Dziś takie nazwy noszą najczęściej większe miasta. Człony -hus i -borg oznaczają 'twierdzę'. W swoich nazwach mają je nie tylko same twierdze (jak np. Glimmingehus) ale też miasta, które pełniły przede wszystkim funkcję obronną (Göteborg, Karlsborg). Zwróćcie uwagę, że miasta te są często położone w miejscach, które naturalnie są trudno dostępne i świetnie nadawały się na twierdze. Często występującym członemi są też -bo lub alternatywnie -boda. W starszych miejscowościach nawiązywały one do słowa bod czyli 'sklepik', 'kram', późniejsze -bo zaczęło oznaczać po prostu osadę, zabudowania. Równie często w wielu częściach Szwecji pojawiają się nazwy z -by/-byn. Jest to tak naprawdę bardzo stary człon, stąd wiele tych miast ma bardzo długą historię. Słowo by oznacza wieś i rzeczywiście, większość miejsc z tym członem w nazwie to wioski lub małe miejscowości. Tylko niektóre z nich rozrosły się do rozmiarów prawdziwych miast lub też ich nazwę tłumaczy się wpływami duńskimi, gdzie by oznacza właśnie miasto (jak np. Visby na Gotlandii). Pewnie większość z Was kojarzy za to by z fikcyjnym Bullerbyn, które akurat swój pierwowzór miało w smålandzkiej wiosce Sevedstorp.

Ale to nie wszystko. Do tego dochodzą jeszcze człony, które nawiązują do pojęć przyrodniczych, geograficznych, do ukształtowania terenu. Zacznijmy od miast z -holm lub -holme. Holme to po szwedzku wysepka. Nazwy z tym członem nadawano najczęściej miastom zakładanym na wyspach. Ponieważ miasta te miały często wysoki status, "holmu" zaczęto używać do nazywania także innych miejsc, na przykład dworów czy zamków. Także zatoki mają swoje odzwierciedlenie w nazwach miast, tych z -vik lub -viken. Wiele takich miejscowości można znaleźć na wschodnim wybrzeżu. Człon -fors natomiast oznacza wodospad albo bystrzycę, miejsce gdzie występuje przyspieszenie przepływu wody. Nazwę z tym członem nosi wiele miast, gdzie takie miejsca na wodzie wykorzystywano w przemyśle, gdzie znajdowały się np. papiernie czy huty. Fors pojawia się też w szwedzkiej nazwie Helsinek: Helsinfors. Jeśli przyjrzycie się mapie północnej części Szwecji, na pewno przy wschodnim wybrzeżu zwrócicie uwagę na nazwy miast, zakończone na -å albo -eå.  Å to po szwedzku strumień, rzeczka lub rzeka, a miasta rzeczywiście leżą nad rzeką. I tak Piteå leży nad rzeką Pite, a Umeå nad rzeką Ume. Być może dostrzeżecie też nazwy z -träsk. We współczesnym szwedzkim träsk oznacza bagno, ale dawniej było to określenie na jezioro, używane przede wszystkim na północy. Co ciekawe, wiele miejscowości z -träsk w nazwie leży nad jeziorem z -träsket, na przykład Glommersträsk leży nad jeziorem Glommersträsket.

Mogłabym tak opisywać jeszcze długo, bo takich powtarzających, charakterystycznych członów w nazwach jest ponad sto. Mam nadzieję, że zainteresowałam Was takim krótkim przeglądem przynajmniej na tyle, żebyście teraz uważniej zerkali na mapy czy baczniej przyglądali się drogowskazom.

Za inspirację do napisania (wreszcie!) tego postu dziękuję czytelniczce Sylwii, która podrzuciła mi ciekawy artykuł.

Źródła:

http://blogs.transparent.com/swedish/what-does-that-mean-swedish-town-names/

https://sv.wikipedia.org/wiki/Svenska_ortnamnsefterled
https://diskuterasvenska.wordpress.com/2013/11/24/stadsnamn/