"Återträffen" – nagrodzony Złotym Żukiem zjazd absolwentów

Szkolne lata to bez wątpienia czas, do którego często sięgamy pamięcią. Zjazdy absolwentów cieszą się dużą popularnością jako okazja do spotkania się po latach, powspominania dawnych czasów, odnowienia kontaktów. Nie dla wszystkich jednak takie powroty do przeszłości są przyjemnym doświadczeniem. O takim właśnie doświadczeniu jest filmowy debiut artystki Anny Odell Återträffen (dosłownie: Ponowne spotkanie).

Szkolny mobbing okazuje się tematem dość często przedstawianym w szwedzkich filmach, i to nie tylko tych przeznaczonych dla młodzieży. Nominowany do Oscara film Zło (2003) koncentruje się na problemie przemocy i szkolnej hierarchii, Sebbe (2010) dotyka raczej kwestii poczucia wyobcowania, problem mobbingu na swój sposób pokazuje nawet horror o wampirach Pozwól mi wejść (2008). Återträffen Anny Odell to jeden z najoryginalniejszych szwedzkich obrazów ostatnich czasów, poruszający się na granicy filmu fabularnego i dokumentalnego. Został wyróżniony Złotym Żukiem, najważniejszą nagrodą szwedzkiego przemysłu filmowego, w kategoriach: najlepszy film oraz najlepszy scenariusz (Anna Odell była nominowana również jako najlepsza aktorka i najlepszy reżyser).

Film posiada wyraźnie zarysowaną strukturę. Pierwsza część, „Przemowa” (szw. Talet), przedstawia klasowe spotkanie po dwudziestu latach od ukończenia szkoły średniej. Elegancko ubrani goście, zastawione stoły, gwar rozmów, perliste śmiechy. W pierwszej przemowie jeden z organizatorów zjazdu z uśmiechem na ustach wspomina poczucie wspólnoty panujące w dawnej klasie. Nie wszyscy jednak w ten sam sposób pojmowali szkolną rzeczywistość. Anna Odell (gra samą siebie) po latach zbiera się na odwagę i niczym litanię wylicza upokorzenia, obraźliwe zachowania, przemoc i izolację, której doznawała od swoich rówieśników. Wystąpienie Anny spotyka się z różnymi reakcjami, jedni z zakłopotaniem spuszczają wzrok, inni próbują się tłumaczyć, jeszcze inni – odpowiadają zarzutami na jej zarzuty. Napięcie rośnie, pojawia się agresja.

Po chwili okazuje się, że zjazd absolwentów nie miał miejsca. W każdym razie – na pewno nie taki, jaki przed chwilą widzieliśmy. Dawni znajomi spotkali się jednak naprawdę, nie zaprosili jednak Anny na spotkanie. Artystka postanowiła zatem nakręcić krótki film, w którym zainscenizowała potencjalny przebieg wydarzeń, gdyby sama pojawiła się na zjeździe. Próbuje jednocześnie odpowiedzieć na pytanie, czego naprawdę obawiali się jej znajomi tak bardzo, że nie chcieli widzieć jej na uroczystości.

Kolejny fragment filmu ma dokumentalny charakter i niejako łączący ze sobą dwie historie. Anna pokazuje producentce i jednemu z aktorów swojej inscenizacji, jak stara się nawiązać kontakt z dorosłymi dziś koleżankami i kolegami z klasy. Zaprasza ich do siebie, by pokazać im nakręcony przez siebie film o nich samych. Większość z nich odmawia od razu lub unika kontaktu później. Jedynie kilkoro osób odpowiada na zaproszenie. Konfrontacje członków klasy dokumentuje druga część filmu, „Spotkania” (szw. Möten). Występują w niej wprawdzie również aktorzy, została jednak przygotowana w oparciu o autentyczne rozmowy, które przeprowadziła wcześniej Odell.

Choć Återträffen to kinowy debiut Anny Odell, nie jest to jednak jej pierwszy projekt artystyczny, w którym artystka nawiązuje do osobistych przeżyć i traumatycznych doświadczeń z przeszłości. Kilka lat wcześniej wzbudziła w Szwecji wiele kontrowersji swoim projektem dyplomowym Okänd, kvinna 2009-349701 (dosłownie: Nieznana, kobieta 2009-349701). Wcieliła się w nim w rolę cierpiącej na psychozę kobiety, zasymulowała próbę samobójczą i udokumentowała, jak obeszła się z nią policja oraz służba zdrowia, rekonstruując tym samym własną chorobę z 1995 roku.

Zjazd klasowy widziany oczami Anny Odell to dość ciężki, przejmujący i zdecydowanie warty obejrzenia obraz. Na całe szczęście mobbing nie jest uniwersalnym problemem, który dotykałby każdej szkolnej społeczności, ale w każdej grupie panuje jakaś hierarchia. Odell stawia pytania o to, jak każdy z nas indywidualnie postrzega swoje miejsce w takiej hierarchii i jakie to ma konsekwencje. Skłania też do refleksji nad tym, jak długo jest się odpowiedzialnym za czyny popełnione w dzieciństwie i kogo właściwie można pociągać do odpowiedzialności za zachowanie dzieci. Naprawdę mądre, świetne kino.

źródła

Tytuł: Återträffen (angielski tytuł: The Reunion)

Szwecja 2013

Scenariusz i reżyseria: Anna Odell

W rolach głównych: Christopher Wolter, Fredrik Meyer, Mikaela Ramel, Minna Treutiger, Henrik Norlén

Czas trwania: 89 minut

Źródła:

http://www.svd.se/kultur/film/atertraffen-en-lysande-fulltraff_8728006.svd

http://www.dn.se/kultur-noje/konst-form/anna-odell-spelade-sig-sjalv/

Tekst powstał dla magazynu literacko-artystycznego sZAFa.