Zauważyliście, jak ostatnio popularne stały się książki poświęcone przyrodzie? Chyba coraz bardziej lubimy przyglądać się naturze, podglądać ją i odkrywać sekrety zwierząt. Swoim dzisiejszym postem może trochę wpiszę się w te trendy, ale od językowej strony. A jest ku temu świetna okazja - kolejna edycja akcji "W 80 blogów dookoła świata", tym razem poświęcona zwierzętom właśnie. A z rysunkami do tego wpisu znów pomogła mi Aga.
Lubię złożenia (sammansättningar). Podoba mi się w szwedzkim słowotwórstwie, że jednym dłuższym słowem da się dość precyzyjnie wyrazić to, do czego my w polszczyźnie potrzebujemy kilku, zarówno jeśli chodzi o znaczenie dosłowne, konkretne, jak i to metaforyczne: krokodiltårar to krokodyle łzy (en krokodil + en tår, łza), hästsvans to koński ogon (en häst, koń + en svans, ogon), gåshud - gęsia skórka (en gås, gęś + [en] hud, skóra), hönshjärna - ptasi móżdżek ([ett] höns, drób + en hjärna, mózg), a björnkram to taki intensywny uścisk, taki "misiek" (en björn, niedźwiedź + en kram, uścisk).
Wiele nazw zwierząt po szwedzku to właśnie złożenia. Jättepanda to panda wielka (człon jätte- w złożeniach to właśnie 'wielki' albo 'bardzo'), isbjörn to niedźwiedź polarny (od słów is, lód, i björn, niedźwiedź), a wąż zbożowy to majsorm (dosłownie to właściwie wąż kukurydziany). Jest jednak sporo takich nazw zwierząt, które po dosłownym przetłumaczeniu części złożenia wydają się zabawne, zaskakujące, a czasem kompletnie szalone. Przygotowałam dziś dla Was siedem takich przykładów.
vildsvin
dosł. dzika świnia
DZIK
"Dzik jest dziki, dzik jest zły...", dzik jest dziką świnią! Co właściwie się zgadza, bo świnia domowa jest udomowioną formą dzika. Podobno w polszczyźnie kiedyś dziki też nazywano "dziwymi wieprzami", później dzikimi wieprzami, aż w końcu stały się po prostu dzikami.
tvättbjörn
dosł. niedźwiedź pracz
SZOP PRACZ
Potoczne nazwy gatunkowe tego zwierzęcia i po polsku, i po szwedzku zwracają uwagę na jego charakterystyczne zachowanie. Jednak w po szwedzku szop okazuje się nie szopem, ale... niedźwiedziem. A to dlatego, że rodzina szopowatych to halvbjörnar, dosłownie półniedźwiedzie.
flodhäst
dosł. rzeczny koń
HIPOPOTAM
Hipopotam to koń? Ciekawe, z której strony! Jeszcze śmieszniej robi się, kiedy dowiemy się, że samiec hipopotama nazywany jest bykiem, samica krową a młode cielakiem! A tak naprawdę, kiedy przyjrzymy się słowu 'hipopotam', okazuje się, że i my nazywamy to zwierzę rzecznym koniem, bo nazwę zaczerpnęliśmy z języka greckiego, gdzie hippos znaczy konia, a potamos rzekę.
murmeldjur
dosł. mamroczące zwierzę?
ŚWISTAK
Jak robi kot, pies, kogut - wiadomo. Ale jak robi świstak? Kiedy próbowałam znaleźć odpowiednie nagranie na YouTube, najwięcej wyników było fragmentami programu BBC "Talking animals"... Nie mogę się powstrzymać i muszę Wam tu podrzucić ten filmik:
Podobno szwedzka nazwa murmeldjur, która aż prosi się, by przetłumaczyć ją jako "mamroczące zwierzę", nie wywodzi się właściwie od czasownika murmla, mamrotać, ale należałoby ją sprowadzić do staro-wysoko-niemieckiego murmunto, a to zaś do łacińskiego mus montis, czyli górska mysz.
späckhuggare
dosł. wyrywacz sadła
ORKA
Najbardziej makabryczny z wybranych przeze mnie przykładów. Polska nazwa orki wiąże się z łacińskim nazewnictwem, podczas gdy szwedzka rzekomo pochodzi od zachowania tych zwierząt. Atakują one inne walenie, na przykład te pochwycone przez wielorybników, by dobrać się do ich tłuszczu, odrywają kawałki ich ciała. Brrr.
sköldpadda
dosł. ropucha tarczowniczka
ŻÓŁW
Jeśli oglądaliście serial "Wikingowie", pewnie kojarzycie tarczowniczkę (ang. shieldmaiden, szw. sköldmö) Lagerthę. Szwedzkie słowo na żółwia dosłownie oznacza uzbrojoną ropuchę, ropuchę w zbroi, którą ja wyobrażam sobie jako taką ropuchę tarczowniczkę (podobnie zresztą zbudowane są słowa na żółwia w niemieckim i niderlandzkim).
dosł. dziewczyna z kluczami
BIEDRONKA
Biedronki w różnych językach są związane z niebem i... Maryją: boża krówka, ladybird, ladybug, Marienkäfer. W wielu kulturach są też symbolem szczęścia. Szwedzka biedronka to "dziewczyna z kluczami" - według tradycji Maryja miała mieć klucze do Królestwa Niebieskiego. Maryjne skojarzenia budzi też siedem kropek na plecach biedronki siedmiokropki.
Nie zapomnijcie zajrzeć do innych blogerów, którzy przygotowali dla Was wpisy w tej odsłonie akcji. Dotyczą one zwierząt z perspektywy następujących języków:
angielski:
chiński:
fiński:
francuski:
gruziński:
hiszpański:
japoński:
kirgiski:
niemiecki:
norweski:
rosyjski:
słowacki:
turecki: